Từ khi chúng tôi vẫn chưa hoàn toàn thoải mái với ý nghĩ, cho rằng ai đó ở làng bên cũng là loài người như chúng tôi, điều đó cực kỳ táo bạo để tin, chúng tôi có vẻ là gần gũi, những sinh vật chế tạo ra công cụ, những kẻ sinh ra từ các con đường tiến hoá khác, và nhìn không hung bạo mà là bạn hữu, không phải các kẻ địch mà là những người đồng hành trong chuyến hành trình đến nơi linh thiêng của tri thức.

Hãy còn những gì tôi đã thấy, hoặc khát khao nhìn thấy. Sự khác biệt giữa raman và varelse không nằm trong những sinh vật bị xét đoán mà ở những sinh vật đang xét đoán. Khi chúng tôi tuyên bố một kẻ ngoài hành tinh là raman, điều đó không có nghĩa là bọn họ đã bước qua ngưỡng cửa của sự thuần thục về mặt đạo đức. Mà điều đó có nghĩa là chúng tôi đang có nó.

-- Demosthenes, Thư gửi Framlings

Rooter đồng thời vừa khó tính nhất và cũng vừa hữu ích nhất cho các Pequenios. Cậu ta luôn ở đó, bất kỳ khi nào Pipo kiểm tra sự gọn gàng của họ, và làm điều tốt nhất của cậu để trả lời các câu hỏi của Pipo đã bị cấm bởi luật pháp cho việc đi ra ngoài và hỏi. Pipo phụ thuộc vào cậu ta – quá nhiều, có lẽ -- vẫn chưa, dù Rooter giả hề và đùa như gã thanh niên vô trách nhiệm, cậu ta cũng quan sát, điều tra, kiếm tra. Pipo luôn phải cảnh giác các bẫy rập mà Rooter giăng ra cho mình.

Một lúc trước, Rooter đã rung cây, kẹp chặt vỏ cây với chỉ các gan bàn chân chai cứng trên mắt cá chân của cậu ta và bên trong các bắp đùi của cậu. Trong tay cậu, cầm hai que củi – Father Sticks, chúng được gọi thế -- mà cậu gõ vào cây trong suốt lúc trèo.

Tiếng ồn buộc Mandachuva phải rời khỏi nhà. Hắn gọi Rooter bằng ngôn ngữ của con đực, và rồi bằng tiếng Bồ Đào Nha. “P’ra baixo, bicho!” Nhiều kẻ Piggy gần đó, nghe thấy tiếng Bồ Đào Nha của hắn đang ứng đáp, thể hiện sự cảm kích của họ bằng việc chà xát bắp đùi của chúng lại với nhau một cách rõ rệt. Điều đó tạo ra một tiếng huýt, và Mandachuva khiêu vũ một chút trong tiếng vỗ tay thích thú của bọn chúng.

Rooter, trong lúc chờ đợi, uốn cong về phía sau cho tới khi dường như chắc chắn là cậu ta sẽ ngã. Rồi cậu ta búng tay ra, thực hiện một cú nhào lộn trong không trung, và đứng xuống trên các chân của cậu ta, nhảy lò cò vài lần nhưng không bị sẩy chân.

“Hoá ra bây giờ cậu là một nhà nhào lộn đấy,” Pipo nói.

Rooter dáng điệu nghênh ngang đối với ông. Đó là cách cậu ta bắt chước loài người. Đó đã là tất cả, nhiều nỗ lực khi chế giễu, vì cái mũi tẹt hướng lên của cậu ta rõ ràng trông như một con heo. Không có gì ngạc nhiên khi mà những kẻ không phải ở thế giới này gọi bọn họ là “piggy.” Những vị khách đầu tiên đến thế giới này đã bắt đầu gọi bọn họ như thế trong các báo cáo đầu tiên xa xưa của họ vào năm ’86, và bởi thời điểm Thuộc Địa Lusitania được thành lập vào năm 1925, cái tên đã vẫn còn mãi. Những người xenologer đã phân tán trong suốt Hàng Trăm Thế Giới, đã viết về bọn họ như “Những Người Bản Xứ của Lusitania,” dù Pipo đã biết rất rõ ràng điều này chỉ là một vấn đề tự trọng nghề nghiệp – trừ các giấy tờ trong việc nghiên cứu học thuật, không nghi ngờ gì, các xenologer cũng đã gọi bọn họ là các con lợn con. Còn về phần Pipo, ông đã gọi bọn họ là các pequeninos, và họ dường như không phản đối, hiện giờ họ đã tự gọi chính mình là “Những kẻ nhỏ bé.” Cứ thế, tự trọng hay không, đã không phủ nhận điều đó. Vào lúc như thế này, Rooter trông như một con lợn trên các cái chân của nó.

“Nhà nhào lộn,” Rooter nói, cố thử từ mới. “Tôi đã làm gì? Ông có một từ dành cho con người đã làm điều đó ư? Hoá ra có con người đang làm điều đó như công việc của họ ư?”

Pipo thở dài trong thầm lặng, dù khi nụ cười của ông đã đông cứng. Luật nghiêm cấm ông chia sẻ thông tin về xã hội loài người, vì lo sợ nó sẽ làm nhiễm bẩn văn hoá của loài piggy. Rooter vẫn chưa chơi trò chơi bất biến về việc ép đối phương ngửa bài trong lời ngụ ý về những gì Pipo đã nói vừa được thả ra. Mặc dù, lần này Pipo không có ai để trách mắng mà chính là bản thân ông, đã để lộ ra một lời nhận xét ngu xuẩn, để mở ra những cánh cửa không cần thiết về cuộc sống loài người. Thỉnh thoảng, ông quá thoải mái giữa các pequeninos, mà ông đã nói chuyện một cách tự nhiên. Luôn là một mối đe doạ. Tôi không giỏi trong trò chơi bất biến đối với việc giữ thông tin khi cố không đưa ra gì để đáp lại. Libo, đứa con trai ít nói của tôi, nó còn thận trọng hơn tôi, và nó chỉ mới đang học việc với tôi – bao lâu rồi nhỉ từ khi nó sang tuổi mười ba? – bốn tháng.

“Tôi ước mình có các miếng lót trên chân của mình như của cậu vậy,” Pipo nói. “Vỏ cây của cái cây đó sẽ xé toạc da tôi ra thành các mảnh vụn mất.”

“Điều sẽ làm tất cả chúng ta bị xấu hổ.” Rooter vẫn cứ giữ điệu bộ mong đợi mà Pipo đã nghĩ điều đó như cách bọn họ đang chỉ ra một sự lo âu nho nhỏ, hoặc có lẽ một lời cảnh báo không dùng lời nói đối với các pequeninos khác. Cũng có thể là một dấu hiệu của nỗi sợ tột độ, nhưng theo tất cả những gì Pipo đã biết, ông chưa bao giờ thấy một pequeninos nào cảm thấy sợ tột độ cả.

Trong mọi tình huống, Pipo nói nhanh để trấn tĩnh lại mình. “Đừng lo lắng, tôi cũng già và yếu để trèo lên cây như thế. Tôi sẽ để điều đó lại cho những thanh thiếu niên như các cậu.”

Và nó hiệu quả; cơ thể Rooter bắt đầu động đậy lại. “Tôi thích trèo cây. Tôi có thể nhìn thấy được mọi thứ.” Rooter ngồi xổm xuống phía trước Pipo và tựa mặt cậu ta lại gần. “Có phải ông sẽ mang con thú đang chạy trên cỏ mà không chạm xuống đất đến? Kẻ khác không tin tôi khi tôi nói tôi đã thấy một thứ như thế.”

Một cái bẫy khác. Cái gì đây, Pipo, xenologer, có phải mày sẽ làm bẽ mặt cá nhân này trong cộng đồng mà mày đang nghiên cứu? Hoặc có phải mày sẽ bám chặt vào luật lệ cứng nhắc dựng lên bởi Hội Đồng Starways để khống chế cuộc đọ sức này chăng? Có vài tiền lệ. Chỉ những kẻ ngoài hành tinh thông minh khác mà loài người đã đọ sức chính là loài bugger, ba ngàn năm trước, và cuối cùng, loài bugger đều đã chết. Lần này, Hội Đồng Starways đang xác định rằng nếu con người mắc sai lầm, những sai lầm của họ sẽ theo hướng ngược lại. Thông tin tối thiểu, giao tiếp tối thiểu.

Rooter nhận ra sự lưỡng lự của Pipo, sự im lặng cẩn trọng của ông.

“Ông không bao giờ nói chúng tôi điều gì cả,” Rooter nói. “Ông quan sát chúng tôi, và nghiên cứu chúng tôi, nhưng ông không bao giờ để chúng tôi đi qua hàng rào của ông, và bước vào làng của ông để quan sát ông và nghiên cứu các ông.”

Pipo trả lời một cách thành thật mà ông có thể, nhưng điều quan trọng chính là thận trọng, hơn là thành thật. “Nếu cậu học quá ít, và chúng tôi học quá nhiều, vì sao, có phải chăng cậu nói cả hai thứ tiếng Stark và Bồ Đào Nha, trong khi tôi vẫn chỉ cố gắng với ngôn ngữ của các cậu ư?”

“Chúng tôi nhanh hơn.” Rồi Rooter tựa lưng và xoay quanh trên mông đít của cậu ta, để mà lưng cậu ta hướng thẳng về phía Pipo. “Trở về phía sau hàng rào của ông đi,” cậu nói.

Pipo đứng dậy trước. Không quá xa, Libo đang đứng cùng ba pequeninos, cố học cách bọn họ kết các dây leo merdona khô thành mái che. Cậu ta thấy Pipo và nhanh chóng đến chỗ bố mình, sẵn sàng để đi. Pipo đi mà không nói một lời; khi các pequeninos nói các ngôn ngữ loài người quá trôi chảy, họ không bao giờ thảo luận những gì họ đã học cho tới khi họ đã ở bên trong cánh cổng.

Mất nửa tiếng để về nhà, và trời đang mưa lớn khi họ bước qua cổng và đi dọc theo mặt đồi tới Trạm Zenador. Zenador? Pipo đã nghĩ đến những từ khi ông nhìn vào dấu hiệu nhỏ trên cửa. Trên đó là từ XENOLOGER được viết bằng tiếng Stark. Đó là những gì tôi đang là, tôi cho là thế, Pipo nghĩ, ít ra đối với các kẻ ngoài thế giới này. Nhưng đối với người Bồ Đào Nha, danh xưng Zenador quá dễ dàng hơn khi nói ra điều đó, còn trên Lusitania hầu như không có ai nói xenologer cả, thậm chí khi đang nói tiếng Stark. Đó là cách ngôn ngữ thay đổi, Pipo đã nghĩ. Nếu không đứng về phía máy ansible, đưa ra giao tiếp tức thời giữa Hàng Trăm Thế Giới, chúng ta có lẽ không thể duy trì một ngôn ngữ chung được. Du hành giữa các vì sao quá hiếm hoi và chậm chạp. Stark sẽ phân tách thành mười ngàn thổ ngữ trong một thế kỷ. Nó có thể thú vị khi có các máy tính chạy một phép chiếu về sự thay đổi ngôn ngữ trên Lusitania, nếu Stark được cho phép để phân rã và hấp thụ tiếng Bồ Đào Nha –

“Bố,” Libo nói.

Chỉ khi đó, Pipo đã nhận ra rằng, ông đã dừng lại trước trạm mười mét. Đi ra khỏi chủ đề. Những phần giỏi nhất trong cuộc sống trí tuệ của tôi chính là đột nhiên xa rời chủ đề, trong các phạm vi bên ngoài chuyên môn của tôi. Tôi cho là vì trong phạm vi chuyên môn của tôi, những quy tắc mà họ đã áp đặt lên tôi, làm cho nó không thể biết đến hoặc hiểu gì cả. Khoa học nghiên cứu người ngoài hành tinh nhấn mạnh trên nhiều điều thần bí hơn Nhà Thờ Mẹ.

Chú thích :

Raman : là những kẻ lạ thuộc về giống loài khác, mà loài người có thể giao tiếp và chung sống hoà bình.

Varelse : là những kẻ lạ thuộc về giống loài thông minh khác, mà không thể cùng chung sống bên bờ ranh vì không thể giao tiếp hoặc vì sự tồn tại đồng thời của hai giống loài là điều không thể.

Xenologer : những người nghiên cứu giống loài ngoài hành tinh